Dit interview verscheen eerder op gemeentevoordetoekomst.be.
Het netwerk Gemeente voor de Toekomst helpt lokale besturen vooruitgang te boeken op de thema's ruimte, bouwen en wonen, energie, mobiliteit, vergroening, voeding en landbouw en circulaire economie.
Kwetsbare gezinnen levenslang toegang geven tot groene én betaalbare energie: dat is de ambitie van het pilootproject Power Up in het Oost-Vlaamse Eeklo. Fien Vanderbeke (stad Eeklo) en Jan De Pauw (Ecopower) vertellen hoe ze dit even innovatief als eenvoudig idee in de praktijk brengen. En hoe andere gemeenten dit concept binnenkort vlotjes zullen kunnen kopiëren. “Als lokale besturen hun democratische kracht gebruiken, is er oneindig veel mogelijk.”
In 2022 zagen we het opnieuw. Hoe de federale regering eenmalige verwarmingspremies uitdeelde om mensen hun torenhoge energiefactuur te drukken. “Alleen zijn dergelijke premies als een pleister op een houten been”, vertelt Jan De Pauw van energiecoöperatie Ecopower. “Mensen zijn met zo’n cheque maar tijdelijk geholpen en betalen de factuur op het einde van de rit toch zelf terug. Investeer die premie in een lokale energiecoöperatie en je krijgt een totaal ander verhaal."
Eeklo en Ecopower nemen met het project Power Up de proef op de som door groene stroom vrij te maken voor de meest kwetsbare gezinnen. Vertel!
Jan De Pauw: Al jaren heeft Eeklo een vooruitstrevend beleid voor de realisatie van windturbines op haar grondgebied door burgercoöperaties zoals Volterra en Ecopower. Die beslissing geeft Eeklonaars de mogelijkheid om te kiezen voor lokale en groene burgerstroom, maar ook en vooral om opnieuw greep te krijgen op hun energiefactuur. Een huishouden dat in crisisjaar 2022 burgerstroom afnam, heeft gemiddeld een energiefactuur die 800 euro lager ligt dan bij een commerciële speler. Enige voorwaarde: een instapbedrag van 250 euro betalen om lid te kunnen worden van een burgercoöperatie met lokale energieprojecten.
Fien Vanderbeke: Alleen ontdekten we dat die instapbijdrage voor kwetsbare gezinnen amper betaalbaar is. Dat zette ons aan het denken. Want het kan toch niet dat mensen die het meeste nood hebben aan een model dat de energiefactuur structureel drukt, er moeilijk toegang tot vinden? En zo is het idee van Power Up geboren. Als stad maken we vandaag budget vrij om dat instapbedrag voor te financieren voor de meest kwetsbare gezinnen. Via een pilootproject willen we voor de zomer 20 gezinnen laten instappen, en dan breiden we stelselmatig uit tot 100.
Structurele oplossing voor energiearmoede
Welk voordeel haalt Eeklo precies uit die investering?
Fien: Power Up is een enorme opportuniteit om energiearmoede op een duurzame en structurele manier aan te pakken. We maken lokale hernieuwbare energie toegankelijk en betaalbaar voor diegenen die het het meeste nodig hebben. En dat met een eenmalige investering die zichzelf terugbetaalt. Want gedurende vijf jaar betalen die gezinnen ons dat geleende bedrag terug met de besparing op de energiefactuur, en worden dan officieel eigenaar. Het teruggestorte instapbedrag kan Eeklo vervolgens investeren in nieuwe kansarme gezinnen.
Daarnaast merken we ook hoe we met deze coöperatieve aanpak steeds meer draagvlak creëren voor lokale windenergie én connectie maken met onze inwoners. Het is dus onze kans om ook de meest kwetsbare mensen rechtstreeks bij de lokale energietransitie te betrekken.
Aanbod op maat
Een dergelijk mooi concept bedenken is één ding, het in de praktijk brengen iets anders. Hoe zorgen jullie ervoor dat de meest kwetsbare gezinnen ook effectief zullen ingaan op jullie aanbod?
Jan: Dankzij de steun van het Europese Power Up project hebben we tijd en mankracht gekregen om dit idee praktisch uit te werken. Want er zijn effectief wel wat drempels. Momenteel kunnen mensen met schulden bij de noodleverancier Fluvius niet zomaar veranderen van leverancier, nochtans betalen ze er een duur tarief. Ook is het alles behalve vanzelfsprekend om deze doelgroep te overtuigen om nog een ‘lening’ aan te gaan. Het afgelopen jaar zijn we dus druk bezig geweest met dit financieel, juridisch en praktisch uit te dokteren. Zodat we binnenkort naar de mensen kunnen stappen met een voorstel waar ze (hopelijk) geen nee op kunnen zeggen.
Fien: We gingen de afgelopen maanden tijdens diverse workshops met kwetsbare Eeklonaars in gesprek: Wat is Power Up precies en wat betekent deelnemen voor jouw energiefactuur? Hoe kunnen we de administratieve stappen zo eenvoudig mogelijk maken? En waarom zouden jullie deze overeenkomst wel of niet ondertekenen? Die gesprekken waren cruciaal om ons voorstel realistisch te maken.
Op welke manier hielp dit jullie om een overtuigend voorstel te kunnen doen?
Fien: Voor onze communicatie zijn we een aantal belangrijke zaken te weten gekomen. Zo proberen we het woord ‘lening’ niet meer te gebruiken, want mensen associëren dat met schuldenopbouw. Ook zijn we erg transparant en duidelijk over alles. Neem bijvoorbeeld het principe dat je bij de verkoop van je aandeel je geld terug krijgt. Dat was aanvankelijk niet voor iedereen duidelijk en zorgde voor onzekerheid over het concept. Verder begrepen we ook dat we de besparing die ze dankzij ons voorstel kunnen realiseren, concreet moeten maken. Deze persoonlijke gesprekken zijn cruciaal om het concept uit te leggen en bezorgdheden weg te nemen.
Blauwdruk
Jullie werken momenteel ook aan een blauwdruk voor lokale besturen. Wat houdt dit precies in?
Jan: We maken de weg vrij voor gemeenten die binnenkort ook met dit idee aan de slag willen. We zullen onze ervaring delen en de nodige documenten ter beschikking stellen. Denk aan een uniek draagvlakmodel voor gebruik van hernieuwbare energiebronnen met burgerparticipatie, een voorbeeldcontract en heel wat tips om de doelgroep te benaderen. Elk project zal natuurlijk eigen accenten leggen, maar er zal heel wat op tafel liggen waar gemeenten van kunnen vertrekken.
Gunstige regelgeving
Wat hebben gemeenten naast die inhoud en documenten nog nodig om Power Up op een succesvolle manier te implementeren?
Fien: Binnen de stad moet er een duidelijke visie en geloof zijn in het sociaal-maatschappelijk project, en de participatie in hernieuwbare energieprojecten die ermee gepaard gaat. Dat betekent tijd en mankracht voorzien om te luisteren naar de mensen voor wie je het doet. Durf het gesprek aangaan en nieuwe maatregelen voor te leggen. Niet door gewoon te vragen: ‘Wat vinden jullie ervan?’, maar door een concreet beleidsvoorstel samen kritisch onder de loep te nemen. Daar leer je enorm veel van bij.
Jan: De eerste stap is duidelijke spelregels vastleggen. Kijk op je grondgebied waar er plaats is voor wind- en zonne-energie en stel regelgeving op die ruimte maakt voor rechtstreekse burgerparticipatie. Enkel zo maak je initiatieven als Power Up mogelijk. Het goede nieuws is: je hoeft daarvoor het warm water niet uit te vinden, de praktijken zijn er vandaag. In elke gemeente zijn er ondertussen meerdere burgercoöperaties actief die vragende partij zijn voor concrete projecten. Ik zeg dus altijd aan gemeenten: durf jullie democratische hefboom te gebruiken en dan is er oneindig veel mogelijk.
Meer weten?
> Lees het artikel van de Gemeente voor de Toekomst
> Lees meer over wat Ecopower doet binnen het Power Up project